Salgınla birlikte yükselişe geçen ancak Haziran başında normalleşmeye geçişle birlikte göreli olarak stabil bir seyir izleyen döviz kurları, Ağustos başında (8 Ağustos) tekrar hareketlilik içine girdi. Birkaç gün içinde TL’nin döviz karşısında hızla değer kaybetmesi ekonominin gidişatı konusunda soru işaretlerini beraberinde getirdi. Sene sonuna ilişkin beklentiler daha belirsizleşti.
Twentify olarak, kamuoyunun dolar ve avro kurları hakkında sene sonu beklentilerini anlamak üzere Bounty mobil uygulamamız üzerinden tüketicilerin fikirlerine başvurduk. Araştırma 12-24 Ağustos 2020 tarihleri arasında Türkiye temsili 1.320 katılımcı ile gerçekleştirildi.
Araştırmanın sonuçlarına geçmeden önce kurlar ve kamuoyu ilgisi arasındaki bağlantıyı vurgulamanın önemli olduğunu düşünüyoruz. Türkiye’de dolar başta olmak üzere döviz kurlarındaki hareketlilikler 1950’lerden beri kamuoyunda geniş bir ilgi uyandırır. Döviz kurunun ekonomik gidişatının önemli bir göstergesi olduğu algısı hakimdir.
Google Trend verisi ile dolar/TL kurunun seyrini karşılaştırması, kur ve kamuoyu ilgisi arasındaki bağlantı hakkında fikir veriyor. Kurun yükselişe geçtiği dönemlerde “dolar” başlığı Google’da aranmaya başlıyor ancak, bu yükselişin normal kabul edilmeye başlanmasıyla ilgi düşüyor. 3 Ağustos’ta başlayan ani dolar/TL kuru yükselişi, Google trendlerinde de doları tepe noktasına yerleştiriyor.
Öte yandan dolar/TL kuruna nazaran daha hızlı bir ivmeye sahip avro/TL kurunun daha az ilgi uyandırması dikkat çekici. Bu konuya birazdan dönmek üzere kamuoyunun döviz kuru beklentilerini inceleyelim.
Türkiye döviz kurlarının sene sonunda yükseleceğini düşünüyor. Dolar/TL kurunun yükseleceğini ifade edenlerin oranı %78 ve Dolar/TL paritesi ortalama tahmini 7,95. Bu açıdan kamuoyunun Merkez bankasının Ağustos’ta güncellediği sene sonu tahmini olan 7,34’ün çok üstünde bir fiyatlama beklendiği görülüyor. Avro/TL paritesinde ise yükseliş beklentisi hakim olmakla birlikte daha düşük oranda. Ayrıca tahminler (8,84) mevcut durumdan dolar/TL paritesinde olduğu kadar uzaklaşmıyor. İki parite için de yaş ilerledikçe yükselme düşüncesi baskınlaşıyor.
Bulgularımız, TL’nin dolar ve avro karşısındaki değeri hakkında düşüncelerin ve bilgilerin birbirinden farklılaştığına işaret ediyor. Dolar/TL paritesi tahmini sorumuza katılımcıların %6’sı “Fikrim Yok” cevabını verirken, bu oran avro/TL için %12’ye çıkıyor.
Bununla birlikte yukarıda verdiğimiz parite tahminleri çelişkili cevaplar elendikten sonra edilen ortalamalardır. Bazı katılımcılar “yükselme” beklerken bugünkünden daha düşük bir parite söylediler. Yükseliş bekleyip de o haftaki kur ortalamasından daha düşük bir parite tahminleyenlerin oranı dolar/TL’de %18, avro/TL’de %30’dur. Bu bakımdan kamuoyunun dolara olan ilgisini ve diğer dövizlere göre ekonomiyi daha fazla dolar üzerinden takip ettiğini gözlemliyoruz. Google trendlerine göre aynı dönemde avro, TL karşısında çok daha yüksek değer kazanmasına karşılık yeterince ilgi görmemesi de dikkatlerin dolara daha fazla dönük olduğuna işaret ediyor.
Bu algısal ayrışma kendini tahminlerde de gösteriyor; dolar sene sonu tahmini ile güncel kur arasındaki fark, avrodaki farktan çok daha yüksek. Bu açıdan dolardaki hareketlenmelerin olduğundan daha yoğun algılandığı düşünülebilir.
"Dolar/avro kuru hakkında tahminini bu şekilde yapmana sebep olan nedenleri kısaca yazar mısın?"
Türkiye’de işsizlik, enflasyon, faiz gibi makroekonomik değişkenlerin olumsuz değerlendirilmesinin kur beklentilerini önemli ölçüde etkilediği görülüyor (%28). Bununla birlikte kur seviyelerinde yükseliş bekleyenlerin %22’si bunun Covid-19 pandemisinden kaynaklandığını ifade ediyor. Pandemi konusu dışarıda bırakıldığında genel olarak kurlardaki değişmelerin Türkiye’den kaynaklı olduğu görüşü hakim. Öte yandan katılımcıların %34’ü Türkiye dışı etmenlerin etkili olduğunu belirtiyor.
“Bugün senden hiçbir karşılık beklenmeden hesabına piyango, miras vs. yoluyla 100.000 TL gelse bu parayla öncelikle ne yapardın?” sorusuna döviz (dolar ve/veya avro) cevabı verenlerin oranı sadece %11. Döviz, bir yatırım veya değerleme aracı olarak düşünülmüyor. Buna karşılık, “altın alma” eğilimi %22 seviyesinde.
Katılımcıların %16’sının borçlarını kapatma ihtiyacını dile getirmesi, dikkat edilmesi gereken bir bulgu.
"Bugün senden hiçbir karşılık beklenmeden hesabına piyango, miras vs. yoluyla 100.000 TL gelse bu parayla öncelikle ne yapardın?"
Kura ilişkin beklentiler ve bu beklentilerin altında yatan motifler bize “doların” ekonomik hayatı algılayışımızda en temel faktörlerden biri olduğunu gösteriyor. Dolar, yurtiçi fiyatları etkilemesi yoluyla tüketicinin radarında olduğu kadar, ekonomik gidişatın bir göstergesi olarak işaretçi rolü oynuyor. Bu sebeple kurdaki hareketlenmeler, olduğundan daha fazla etkili olarak algılanıyor.